آبله گوسفندی و آبله انسانی: تفاوت‌ها، علائم، درمان و پیشگیری
بیمـاری‌هـای ویـروسی یکـی از چالش‌های مهـم در حوزه سلامت انسان‌ها و حیـوانات هستـد. دو نمونه از ایـن بیماری ها که شباهت هایی در نـام دارند اما از جنـبه های مختلف متفاوتند، آبله گوسفندی و آبله انسانی است. آبله انسانی در قرن گذشته تبدیل به یکی از بیماری های کشنده و مخرب شده بود، اما با تلاش های گسترده واکسیناسیون جهانی ریشه کن شد. در مقابل، آبله گوسفندی هنوز هم به عنوان یک بیماری جدی در میان دام ها مطرح است و می تواند خسارت های اقتصادی و بهداشتی زیادی به دامداران وارد کند. این مقاله به بررسی جزئیات هر دو نوع آبله، تفاوت‌های آنها، علائم، راه‌های انتقال، درمان و راهکارهای پیشگیری می‌پردازد.
آبله گوسفندی (Sheep Pox) چیست؟
آبله گوسفندی، یک بیماری ویروسی حاد و بسیار واگیردار است که بیشتر در گوسفندان و بزها مشاهده می‌شود.عامل این بیماری ویروسی به نام ویروس Capripox است که متعلق به خانواده Poxviridae می‌باشد. این بیماری یکی از قدیمی ترین بیماری‌های شناخته شده در میان حیوانات است و از لحاظ اقتصادی برای دامداران بسیار زیان آور است. آبله گوسفندی به عنوان یک بیماری جدی به ویژه در مناطقی که صنعت دامپروری فعال است، شناخته می شود و می تواند سبب مرگ و میر بالایی در میان دام ها شود.
علائم آبله گوسفندی
علائم آبله گوسفندی به شکل ضایعات پوستی و تب آغاز می شود و در صورتی که به موقع کنترل نشود، می تواند منجر به عفونت های ثانویه و مرگ دام شود. علائم بالینی شامل:
1. تب بالا: گوسفندان و بزهای مبتلا معمولاً دچار تب شدید می‌شوند که به عنوان اولین علامت بیماری شناخته می‌شود.
2. ضایعات پوستی: ضایعات پوستی به صورت تاول‌ها و برجستگی های کوچک روی پوست دام به ویژه در نواحی بی مو مانند صورت، پاها، پستان ها و اندام های تناسلی ظاهر می شود.
3. زخم‌های چرکی: تاول های پوستی ممکن است به زخم های چرکی تبدیل شوند که در صورت عدم درمان منجر به عفونت های شدید می شود.
4. کاهش وزن و بی‌اشتهایی: دام های بیمار به دلیل تب و درد ناشی از ضایعات پوستی، از خوردن غذا خودداری می کنند و دچار کاهش وزن می‌شوند.
5. مشکلات تنفسی: در موارد حاد، ممکن است دستگاه تنفسی دام درگیر شده و مشکلات تنفسی بروز کند.
راه‌های انتقال آبله گوسفندی
ویروس آبله گوسفندی از طریق تماس مستقیم با حیوانات آلوده، ترشحات پوستی، و اشیاء آلوده (مانند تجهیزات و لباس های دامداران) به سایر دام ها منتقل می‌شود. همچنین، حشرات ناقل مانند مگس‌ها نیز می‌توانند در انتقال این ویروس نقش داشته باشند. ویروس می‌تواند به مدت طولانی در محیط و بر روی سطوح زنده بماند و این موضوع کنترل شیوع بیماری آبله گوسفندی را دشوار می‌کند.
مراحل ایجاد و پیشرفت آبله گوسفندی
1. مرحله عفونت اولیه (ورود ویروس):
ویروس آبله گوسفندی از طریق تماس مستقیم با حیوانات آلوده، ترشحات بدنی یا تجهیزات آلوده وارد بدن دام سالم می‌شود. ویروس از طریق پوست یا مخاط بدن به سیستم ایمنی نفوذ می‌کند و تکثیر خود را آغاز می‌کند. دوره کمون بیماری ۴ تا ۱۰ روز است که در این مدت علائم بالینی آشکار نمی‌شود.
2. مرحله اولیه (ظهور علائم عمومی):
پس از پایان دوره کمون، اولین علائم بالینی مانند تب، بی حالی و کاهش اشتها در گوسفند ظاهر می‌شود. این علائم عمومی هستند و ممکن است به راحتی با دیگر بیماری‌های ویروسی اشتباه گرفته شوند. دام دچار ضعف عمومی شده و از تحرک و تغذیه خودداری می‌کند.
3. مرحله پوستی (ظهور ضایعات پوستی):
در این مرحله، تاول‌ها و ضایعات پوستی برجسته به صورت لکه های قرمز روی پوست ظاهر می شوند که به سرعت به تاول های پر از مایع تبدیل می‌شوند. این ضایعات معمولاً در نواحی بدون مو مانند صورت، پاها و پستان‌ها بیشتر دیده می‌شوند. در نهایت تاول‌ها می ترکند و زخم‌های چرکی ایجاد می‌شود.
4. مرحله عفونت ثانویه:
زخم های باز و چرکی ناشی از ضایعات پوستی می‌توانند بستر مناسبی برای ورود باکتری‌ها و ایجاد عفونت‌های ثانویه شوند. این عفونت‌ها می‌توانند باعث التهاب شدید و ایجاد عفونت‌های باکتریایی گسترده شوند. در این مرحله، تب حیوان شدیدتر می شود و وضعیت عمومی آن وخیم تر می گردد.
5. مرحله بهبود یا مرگ:
بسته به شدت بیماری و مراقبت‌های انجام شده، حیوان ممکن است بهبود یابد یا در اثر عفونت های شدید و ضعف کلی از بین برود. در موارد خفیف، ضایعات پوستی خشک شده و بهبود می یابند، اما جای زخم ممکن است باقی بماند. در موارد شدید، به ویژه در دام های ضعیف یا جوان، بیماری منجر به مرگ می‌شود.
6. انتشار ویروس و سرایت به سایر دام‌ها:
حیوانات مبتلا به منبع اصلی انتشار ویروس به سایر دام های سالم تبدیل می شوند. ویروس از طریق ترشحات بدن، تماس مستقیم یا حشرات ناقل به گله های دیگر منتقل می‌شود. بدون مدیریت صحیح، بیماری به سرعت در میان گله ها شیوع پیدا می‌کند و منجر به همه گیری گسترده می‌شود.
عوارض آبله گوسفندی
1. ضایعات پوستی شدید: آبله گوسفندی باعث ایجاد تاول‌ها و زخم‌های چرکی روی پوست گوسفند می‌شود که در نواحی حساس بدن مانند صورت، پستان‌ها و پاها ظاهر می‌شود.
2.عفونت‌های ثانویه: زخم‌های باز ناشی از بیماری می‌توانند بستر مناسبی برای ورود باکتری‌ها باشند و باعث عفونت‌های ثانویه باکتریایی و افزایش شدت بیماری شوند.
3. مشکلات تنفسی: در موارد شدید، ویروس می‌تواند دستگاه تنفسی را درگیر کند و باعث عفونت ریه‌ها (ذات‌الریه) و مشکلات تنفسی شود.
4. کاهش وزن و ضعف عمومی: حیوانات مبتلا دچار بی‌اشتهایی، کاهش وزن و ضعف شدید می‌شوند که این وضعیت ممکن است به کاهش تولید گوشت و شیر منجر شود.
5. ناباروری و مشکلات تولیدمثلی: عفونت و ضایعات در نواحی تناسلی می‌توانند باعث کاهش باروری و در حیوانات باردار، منجر به سقط جنین یا مرگ جنین شوند.
6. مرگ و میر: در موارد شدید، به ویژه در دام‌های جوان یا ضعیف، آبله گوسفندی می‌تواند منجر به مرگ با نرخ مرگ و میر بین ۱۰ تا ۵۰ درصد شود.
7. کاهش کیفیت پوست و پشم: زخم‌ها و ضایعات پوستی باعث کاهش کیفیت پوست و پشم می‌شوند که می‌تواند درآمد دامداران را کاهش دهد.
8. شیوع گسترده در گله: بیماری به سرعت در میان گله ها گسترش می یابد و در صورت عدم مدیریت مناسب، باعث شیوع گسترده و خسارات سنگین اقتصادی می‌شود.
9. تأثیرات اقتصادی: کاهش تولید گوشت و شیر، هزینه‌های درمان و کاهش کیفیت پوست و پشم باعث خسارات اقتصادی قابل توجهی برای دامداران می‌شود.
پیشگیری از آبله گوسفندی
پیشگیری از آبله گوسفندی بیش از همه بر واکسیناسیون دام‌ها استوار است. واکسیناسیون مؤثرترین راه جلوگیری از شیوع بیماری در گله ها است. همچنین، رعایت بهداشت محیط دامداری، کنترل حشرات ناقل و قرنطینه دام های بیمار از دیگر روش‌های موثر پیشگیری هستند.
درمان آبله گوسفندی
در حال حاضر، درمان خاصی برای آبله گوسفندی وجود ندارد. درمان‌های حمایتی شامل کنترل تب، جلوگیری از عفونت‌های ثانویه با استفاده از آنتی بیوتیک ها و مراقبت های عمومی برای کاهش علائم است. در موارد شدید، گوسفندان ممکن است نیاز به جداسازی از گله و مراقبت ویژه داشته باشند تا از شیوع بیماری آبله گوسفندی به سایر دام ها جلوگیری شود.
آبله در انسان (Smallpox) چیست؟
آبله در انسان، یک بیماری ویروسی شدید و واگیردار بود که توسط ویروس Variola ایجاد می‌شد. این بیماری قرن ها بشر را تحت تأثیر قرار داد و سبب مرگ و میر گسترده ای در سراسر جهان شد. اما با توسعه واکسن و برنامه های واکسیناسیون گسترده در سطح جهانی، سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۱۹۸۰ رسماً اعلام کرد که آبله به طور کامل ریشه کن شده است. این بیماری از جمله بیماری‌هایی است که به دلیل مرگ و میر بالا و پیامدهای جدی آن، یکی از ترسناک ترین بیماری‌های تاریخ محسوب می‌شد.
علائم آبله در انسان
آبله انسانی با دوره کمون طولانی شروع می‌شد و سپس با مجموعه ای از علائم حاد ادامه می‌یافت. این علائم شامل موارد زیر بود:
1. تب بالا و سردرد شدید: آبله با یک تب ناگهانی و شدید آغاز می‌شد که اغلب با سردرد شدید همراه بود.
2. درد عضلانی و بی‌حالی عمومی: افراد مبتلا احساس بی‌حالی، درد عضلانی و خستگی مفرط می‌کردند.
3. ضایعات پوستی: پس از چند روز، بثورات پوستی به شکل لکه های قرمز کوچک ظاهر می‌شد که به سرعت به تاول‌های پر از مایع تبدیل می‌شد.
4. زخم‌های چرکی: این تاول‌ها بعداً به زخم‌های چرکی تبدیل می‌شدند و با خشک شدن آنها، جای زخم‌های عمیق و زشت باقی می ماند.
5. درد شدید در ناحیه کمر: یکی از علائم مشخص آبله انسانی، درد شدید در ناحیه کمر بود که همراه با دیگر علائم رخ می داد.
راه‌های انتقال آبله انسانی
ویروس آبله انسانی از طریق قطرات بزاق، تماس مستقیم با زخم های پوستی و همچنین استفاده مشترک از وسایل آلوده (مانند لباس ها، ملافه ها و وسایل شخصی) انتقال می یافت. افراد مبتلا از چند روز قبل از بروز علائم تا زمانی که تمام زخم های پوستی خشک می شدند، قادر به انتقال بیماری به دیگران بودند.
درمان آبله در انسان
در زمان شیوع آبله، درمان خاصی برای این بیماری وجود نداشت و درمان های موجود تنها به منظور کاهش علائم و جلوگیری از عفونت های ثانویه انجام می‌شد. با این حال، واکسن آبله که در قرن ۱۸ توسط ادوارد جنر توسعه یافت، راه را برای ریشه کنی این بیماری هموار کرد. واکسن آبله اولین واکسن مؤثر در تاریخ بود که به تدریج باعث کاهش شیوع این بیماری شد.
پیشگیری آبله در انسان
پیشگیری از آبله انسانی از طریق واکسیناسیون ممکن شد. واکسیناسیون جهانی و موفق در قرن بیستم، منجر به ریشه کنی کامل این بیماری شد. برنامه های واکسیناسیون که توسط سازمان جهانی بهداشت هدایت می شد، توانستند تا سال ۱۹۸۰ این بیماری را به طور کامل از بین ببرند. امروزه واکسن آبله به دلیل ریشه کن شدن بیماری به صورت عمومی تزریق نمی شود، اما در برخی کشورها همچنان در مقابل تهدیدهای بیولوژیکی ذخیره و نگهداری می شود.
تفاوت‌های کلیدی بین آبله گوسفندی و آبله انسانی
در حالی که هر دو بیماری ویروسی هستند و علائمی مشابه مانند ضایعات پوستی دارند، تفاوت های کلیدی میان این دو وجود دارد که باید به آنها توجه کرد:
1. عامل بیماری: آبله گوسفندی توسط ویروس Capripox و آبله انسانی توسط ویروس Variola ایجاد می‌شود.
2. میزبان: آبله گوسفندی حیوانات اهلی مانند گوسفندان و بزها را مبتلا می کند، در حالی که آبله انسانی تنها انسان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌داد.
3. واکنش به واکسیناسیون: واکسن آبله انسانی توانست این بیماری را به طور کامل ریشه کن کند، اما آبله گوسفندی هنوز در برخی مناطق شیوع دارد و نیاز به واکسیناسیون دوره ای دام ها دارد.
4. ریشه‌کنی: آبله انسانی در سال ۱۹۸۰ ریشه کن شد، اما آبله گوسفندی همچنان در برخی نقاط جهان وجود دارد.
سؤالات رایج درباره آبله گوسفندی
1. آبله گوسفندی چیست؟
آبله گوسفندی یک بیماری ویروسی واگیردار است که گوسفندان و بزها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و توسط ویروس Capripoxvirus ایجاد می‌شود.
2. علائم آبله گوسفندی چیست؟
علائم شامل تب، ضایعات پوستی به صورت تاول های چرکی، بی حالی، کاهش اشتها و در موارد شدید، مشکلات تنفسی است.
3. آیا آبله گوسفندی به انسان منتقل می‌شود؟
خیر، آبله گوسفندی معمولاً به انسان ها منتقل نمی شود و به طور اختصاصی گوسفندان و بزها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
4. چگونه آبله گوسفندی منتقل می‌شود؟
این بیماری از طریق تماس مستقیم با حیوانات آلوده، ترشحات بدن، و وسایل آلوده مانند تجهیزات دامداری منتقل می شود. همچنین حشرات ناقل می توانند ویروس را منتقل کنند.
5. راه‌های پیشگیری از آبله گوسفندی چیست؟
واکسیناسیون، رعایت بهداشت در دامداری ها، جداسازی دام های بیمار و کنترل حشرات ناقل از مهم ترین روش‌های پیشگیری هستند.
6. درمان آبله گوسفندی چیست؟
درمان خاصی وجود ندارد، اما اقدامات حمایتی شامل کنترل تب و عفونت های ثانویه و واکسیناسیون برای پیشگیری است.
سؤالات رایج درباره آبله در انسان
1. آبله انسانی چیست؟
آبله انسانی یک بیماری ویروسی کشنده بود که توسط ویروس Variola ایجاد می‌شد. این بیماری در سال ۱۹۸۰ ریشه کن شد.
2. علائم آبله در انسان چه بود؟
علائم شامل تب بالا، خستگی، ضایعات پوستی به صورت تاول های پر از مایع، سردرد، و درد شدید عضلانی بود.
3. آیا آبله انسانی هنوز وجود دارد؟
خیر، آبله انسانی در سال ۱۹۸۰ به طور کامل ریشه کن شد و دیگر هیچ مورد جدیدی به طور طبیعی رخ نمی‌دهد.
4. چگونه آبله انسانی منتقل می‌شد؟
آبله از طریق تماس مستقیم با ترشحات بدن فرد مبتلا، قطرات تنفسی، یا استفاده از وسایل مشترک مانند لباس ها و ملافه ها منتقل می‌شد.
5. چگونه آبله انسانی ریشه‌کن شد؟
با واکسیناسیون جهانی و هماهنگ توسط سازمان جهانی بهداشت، آبله انسانی به طور کامل ریشه کن شد.
6. آیا هنوز واکسن آبله انسانی مورد نیاز است؟
به دلیل ریشه کنی آبله انسانی، واکسیناسیون عمومی برای این بیماری انجام نمی شود، اما برخی کشورها به دلایل امنیتی همچنان واکسن ذخیره دارند.